Joods jaartal Nieuwstraat 3 

Op het dak van Nieuwstraat 3 staan twee bijzondere elementen. Het zijn loden pironnen met daarop het joodse jaartal 5614 en het gregoriaanse jaartal 1854. Bij de restauratie van Nieuwstraat 3 zijn deze pironnen tijdelijk verwijderd en bestudeerd. Zo ontstond de vraag: Wie heeft deze pironnen met jaartallen laten aanbrengen?  

Wat zijn pironnen? 

Pironnen zijn ornamenten op het dak, daar waar dakvlakken in een punt samenkomen, als bescherming tegen inwatering. Van de onderliggende houtconstructies steekt een houten stijl omhoog: de makelaar. De piron is de bekleding van de makelaar en is meestal uitgevoerd in lood of zink of geheel van keramiek gemaakt. Ze komen in verschillende vormen voor. Soms bolvormig of met een punt en meestal op een rechthoekig of vierkante basis. De binnenstad van Hoorn kent veel historische pironnen, soms voorzien van jaartallen of versieringen. De pironnen van Nieuwstraat 3 zijn gemaakt van lood en zijn ongeveer 31 cm breed en 43 cm hoog. Ze hebben de vorm van parallellogrammen omdat de onderliggende houtconstructies evenwijdig met de voorgevel zijn gemaakt die echter niet haaks voor de plattegrond van het pand staat. Beide pironnen hebben een decoratieve loden rand met daarin uitgesneden het joodse jaartal 5614 en het jaartal 1854.  

Het verhaal achter de jaartallen 

Het pand Nieuwstraat 3 werd in 1854 gekocht door de joodse vleeshouwer Hartog Salomon de Leeuw. De Leeuw, geboren in 1810, had met zijn vrouw Roosje Mozes Morel zeven kinderen. Al in 1853 vroeg De Leeuw een vergunning aan om een slagerij en woonhuis in te richten in Nieuwstraat 3. Eenmaal in bezit liet hij het pand verbouwen tot slagerij met een nieuwe kap en nieuwe voorgevel. Toen zijn ook de pironnen met jaartallen op het dak aangebracht, die verwijzen naar het laatste verbouwingsjaar. De jaartallen vertellen in dit geval ook iets over de toenmalige eigenaar, namelijk dat het een joodse eigenaar was. Lang heeft De Leeuw niet van zijn pand kunnen genieten, hij overleed al op 8 juni 1858 en in 1861 werd het pand Nieuwstraat 3 door de erven verkocht.
Bron: Oud Hoorn werkgroep HHSM (Hoorn, Huizen, Straten, Mensen).

Typisch Hoorns: loodcirkels 

Een bijzonder en bovendien echt typisch Hoorns detail is een versiering met loodcirkels. Ook op de twee pironnen van Nieuwstraat 3 zijn deze versieringen aanwezig. Loodcirkels zijn in het loodoppervlak aangebrachte cirkels die zich aftekenen door een lichtere loodkleur. Ze werden voornamelijk tussen het midden van de 18e en het eind van de 19e eeuw toegepast op pironnen en op de loden wandbekleding van dakkapellen. In de binnenstad van Hoorn kwamen loodcirkels veel voor, met name in straten van de gegoede burgerij zoals het Grote Oost, Grote Noord en de Nieuwstraat. Elders in Nederland is dit fenomeen onbekend op een incidentele uitzondering in Heiloo en Enkhuizen na. Hoe de loodcirkels destijds werden gemaakt is onbekend waardoor steeds meer exemplaren verloren gaan. Proeven voor goede reconstructies zijn helaas niet gelukt en onderzoek heeft geen oplossing geboden. Hoorn moet dus erg zuinig zijn op resterende loodcirkels.

Zie voor meer informatie over loodcirkels het artikel ‘Loodcirkels en hartvormen in Hoorn’ van P.C. Meijers in kwartaalblad Vereniging Oud Hoorn 2011 nr. 2. 

Restauratie 

De bijzondere pironnen van Nieuwstraat 3 worden na de restauratie van het pand door aannemersbedrijf Wit Wognum teruggeplaatst op het dak.